Κάθε αρχή και […]

Εύκολη, ευχάριστη, δημιουργική, παραγωγική. Ο κοινός νους, όμως, θα πει δύσκολη. Είναι αυτή η λέξη που έρχεται πρώτη στο μυαλό. Είναι πράγματι έτσι; Δύσκολα θα βρεθεί άνθρωπος που θα πει ότι δεν έχει ζοριστεί στην έναρξη μιας νέας κατάστασης. Είτε αυτό λέγεται γέννηση ενός παιδιού, είτε αλλαγή σχολείου, είτε αλλαγή δουλειάς, είτε απόλυση, είτε απώλεια, είτε απλώς αλλαγή. Και είναι απόλυτα λογικό η αλλαγή να εμπεριέχει και δυσκολία.

Σύμφωνα με τη θεωρία της νευροεπιστήμης, ο εγκέφαλος έχει την ικανότητα να προσαρμόζεται και να αλλάζει. Ωστόσο, αυτή η διαδικασία μπορεί να επηρεαστεί από πολλούς παράγοντες, όπως τα συναισθήματα, τα κίνητρα και το στρες.

Πώς λειτουργεί ο εγκέφαλος μας στην αλλαγή

Ας δούμε, όμως, τα πράγματα από την αρχή. Τι πραγματικά συμβαίνει μέσα στον εγκέφαλο μας κατά τη διαδικασία της αλλαγής; Η διαδικασία της αλλαγής είτε πρόκειται για συμπεριφοριστική, γνωστική ή συναισθηματική περιλαμβάνει ποικίλους μηχανισμούς στον εγκέφαλο που αλληλεπιδρούν για να υποστηρίξουν τη μετάβαση και την προσαρμογή σε νέες καταστάσεις.

Ένας από τους βασικούς μηχανισμούς που εμπλέκονται στην αλλαγή είναι η νευροπλαστικότητα, δηλαδή η ικανότητα του εγκεφάλου να αναδιοργανώνει τις νευρωνικές του συνδέσεις. Όταν μαθαίνουμε κάτι νέο, ή υιοθετούμε μια νέα συμπεριφορά ή βιώνουμε μια αλλαγή, ο εγκέφαλος δημιουργεί και ενισχύει νέες συνδέσεις μεταξύ των νευρώνων.

Πώς επηρεάζει, ωστόσο, ο χαρακτήρας της αλλαγής τον εγκέφαλο; Όταν ένα άτομο αντιμετωπίζει μια αλλαγή που θεωρείται θετική ή ανταποδοτική, στον εγκέφαλο απελευθερώνεται ντοπαμίνη, ένας νευροδιαβιβαστής που συνδέεται με το κύκλωμα ανταμοιβής του εγκεφάλου. Η ντομαπίνη ενισχύει την επιθυμία να συνεχιστεί αυτή η νέα συμπεριφορά. Από την άλλη, μια αλλαγή που εμπεριέχει φόβο και άγχος ενεργοποιεί την αμυγδαλή, την περιοχή του εγκεφάλου που εμπλέκεται στην επεξεργασία των συναισθημάτων. Οι αρνητικές συναισθηματικές αντιδράσεις μπορούν να επηρεάσουν το πώς το άτομο αντιλαμβάνεται και ανταποκρίνεται στην αλλαγή.

Τέλος, η αλλαγή μπορεί να προκαλέσει άγχος το οποίο επηρεάζει την έκκριση κορτιζόλης. Η κορτιζόλη, μια ορμόνη του στρες μπορεί να κάνει την προσαρμογή στην αλλαγή πιο δύσκολη καθώς επιδρά στις γνωστικές λειτουργίες του ατόμου.

Όπως είναι φανερό από τα παραπάνω ο εγκέφαλος είναι δεκτικός στην αλλαγή. Ωστόσο, είναι πολλοί οι παράγοντες που καθορίζουν την ποιότητα της αλλαγής ενώ η δυσκολία αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της συγκεκριμένης διαδικασίας.

Η Συστημική Προσέγγιση στην αλλαγή

Κι αν όλα αυτά συμβαίνουν μες στον εγκέφαλο μας τότε σκεφτείτε πόσο πιο πολύπλοκα είναι τα πράγματα εκτός εγκεφάλου˙ στο περιβάλλον εντός του οποίου βιώνουμε την αλλαγή ή στις σχέσεις μας με τις οποίες διαπραγματευόμαστε την αλλαγή.

Στη συστημική ψυχολογία, μια νέα αρχή ταυτίζεται με τη διαδικασία αναδιάρθρωσης και επαναπροσδιορισμού του συστήματος, που περιλαμβάνει τα άτομα, τις σχέσεις και τις αλληλεπιδράσεις τους. Ως κοινωνικά όντα και μέρη ενός ευρύτερου κοινωνικού συστήματος αλληλεπιδρούμε με το περιβάλλον το οποίο δεν είναι πάντα γνώριμο κι αυτό από μόνο του αρκεί για να αυξήσει το άγχος μας και να κάνει την αλλαγή δύσκολη. Κατά συνέπεια, η αλλαγή σε ένα σύστημα απαιτεί την αναδόμηση των σχέσεων και των δομών εντός του συστήματος. Για παράδειγμα, σε μια οικογενειακή θεραπεία, μια νέα αρχή μπορεί να περιλαμβάνει την επαναδιαπραγμάτευση των ρόλων και των ορίων μεταξύ των μελών της οικογένειας. Αυτό μπορεί να βοηθήσει στην ενσωμάτωση νέων μελών, όπως σε περιπτώσεις επανασύνδεσης ή υιοθεσίας, ή στην προσαρμογή σε νέες καταστάσεις, όπως ένα διαζύγιο ή μία απώλεια. Συνεπώς, η αναδόμηση δεν είναι και τόσο εύκολη διαδικασία.

Καθώς, λοιπόν, το σύστημα καλείται να προσαρμοστεί σε μια νέα αρχή, προσπαθεί να επιτύχει μια νέα ισορροπία. Όπως μετά από κάθε “σεισμό”, ο επιζήσας θα παραπατήσει πάνω στα συντρίμμια αρκετές φορές έως ότου καταφέρει να ισορροπήσει, έτσι κι αυτή η προσαρμογή περιλαμβάνει τη διαχείριση της ανισορροπίας που προκαλείται από την αλλαγή, όπως και την ανάπτυξη νέων στρατηγικών για την επίλυση προβλημάτων με στόχο την εξασφάλιση της συνοχής.

Κι ας μη ξεχνάμε ότι η οποιαδήποτε αλλαγή σημαίνει ταυτόχρονα και αλλαγή στην ταυτότητα του συστήματος. Αυτή η νέα ταυτότητα μπορεί να αναδυθεί ως αποτέλεσμα της προσαρμογής στις νέες συνθήκες και περιλαμβάνει την αναδιαμόρφωση των αξιών, των στόχων και των παραδόσεων του συστήματος.

Είναι φανερό, λοιπόν, ότι σε κάθε αλλαγή, σε κάθε νέα αρχή το άτομο δεν καλείται να διαχειριστεί μόνο την αλλαγή που βλέπει μπροστά του αλλά και όλες τις υπόλοιπες που επηρεάζονται ή αναδύονται από αυτή. Κατά συνέπεια, μια νέα αρχή δεν αφορά μόνο την προσαρμογή σε νέες συνθήκες αλλά και την αναγνώριση της αλληλεξάρτησης όλων των μερών του συστήματος και την ανάγκη για συλλογική δράση και συντονισμό για την επιτυχή ολοκλήρωση της διαδικασίας της αλλαγής.

Θα έλεγε κανείς ότι το οικείο και το γνώριμο είναι λογικό να μας ελκύει καθώς μας δημιουργεί ασφάλεια. Για αυτό τον λόγο μπορεί να αντιστεκόμαστε στην αλλαγή προκειμένου να προστατεύσουμε την ισορροπία του συστήματος στο οποίο ανήκουμε. Όμως, η αλλαγή είναι αυτή που μας επιτρέπει την εξέλιξη μας. Και για αυτό, η αντίσταση μπορεί να ξεπεραστεί μέσω της υποστήριξης της αλλαγής. Η θετική ανατροφοδότηση και η εμπλοκή του ατόμου στον σχεδιασμό της αλλαγής μπορεί να συμβάλει στη μείωση της αντίστασης και στην αποδοχή του καινούριου.

Σύνοψη: Η δυσκολία είναι μέρος της αλλαγής

Συνοψίζοντας, η δυσκολία είναι αναμενόμενη γιατί συμβαίνει μες στον εγκέφαλο μας. Η δυσκολία είναι αναμενόμενη γιατί συμβαίνει εντός του περιβάλλοντος στο οποίο ζούμε. Η δυσκολία είναι αναμενόμενη και αυτό είναι κάτι που δεν πρέπει να μας επηρεάζει αρνητικά. Αντιθέτως, η δυσκολία αποτελεί μέρος της αλλαγής και οφείλουμε να την “αγκαλιάσουμε” προκειμένου να πραγματοποιήσουμε μια ΝΕΑ ΑΡΧΗ.